О. КАБИРОВА –
омӯзгор, шаҳри Душанбе
Усулҳои кор дар байни ду нафар, кори гурӯҳӣ, кор дар гурӯҳҳои хурд ҳамчун усулҳои фаъол ва интерактивӣ дар дарсҳои забони англисии мактаби миёна ба таври васеъ истифода бурда мешаванд. Як намунаи кор дар гурӯҳҳои хурдро аз маҷаллаи «English Teaching Forum», ки ҳангоми кор бо матни кишваршиносӣ истифода бурда шудааст, пешниҳод менамоем. Чунин навъи кор метавонад салоҳияти тафаккури интиқодӣ, ҳамкорӣ, эҷодкорӣ, иртиботӣ ва маҳорати омӯзиши хонандагонро ташаккул дода ва дар сурати дар дарсҳои забони хориҷӣ истифода шудани он муносибати омӯзгоронро ба дарс бештар босалоҳият гардонад.
Таҳлили нақшаи дарсии омӯзгорони забон, бахусус, забони англисӣ нишон медиҳад, ки ҳама гуна фаъолияти аз ҷониби онҳо ба дарсашон воридшаванда вобаста ба малакаи ташаккулдодашаванда ба намудҳо тақсим мешавад. Масалан, фаъолияти пеш аз хондани матн, дар давоми хондан ва баъд аз хондани матн ё худ агар фаъолият ба истимоъ дахл дошта бошад, фаъолияти пеш аз гӯшкунӣ, дар давоми гӯшкунӣ ва баъд аз он. Дар зер мо фаъолиятеро пешниҳод намудем, шарҳаш дар мақолаи Кейт Торре таҳти унвони «Lesson Plan: Seeing Seattle» (Нақшаи дарс: Дидани шаҳри Сиэтл) дар шумораи 46-уми №2-и соли 2008-и маҷаллаи «English Teaching Forum» оварда шудааст. Фаъолияти мазкур чорумин фаъолияте мебошад, ки дар нақшаи дарси омадааст. Он аз якчанд зерфаъолият иборат мебошад.
Номи фаъолият: Таҳқиқи шаҳрҳо: Таҳияи рӯйхати ҷойҳои беҳтарин барои тамошо ё ин ки таҳияи рӯйхати ҷойҳои тамошобоб (40 дақиқа).
Мақсад: Ташаккул додани малакаи хониш, навиштан, истимоъ, тафаккури интиқодӣ, эҷодӣ, маҳорати омӯхтан ва ғ.
Омодагӣ: Нусхаи матн дар бораи «Must – See Places in Seattle» («Ҷойҳои бояд дидашавандаи шаҳри Сиэтл»)-ро барои ҳар як хонанда (ё ин ки гурӯҳи хурди хонандагон) нусхабардорӣ кунед. Ё ин ки пеш аз оғози дарс рӯйхати ҷойҳои тамошобоби шаҳри Сиэтлро дар тахтаи синф нависед.
Пеш аз хондан: Ҳар сол бисёр рӯзномаҳо ва сомонаҳо рӯйхатеро таҳия месозанд, ки дар онҳо чизҳои дӯстдоштаи дидашаванда ва иҷрошавандаи хонанда дар шаҳри худ қайд карда мешаванд. Чизҳое, ки одатан дар рӯйхати «чизҳои беҳтарин» ва «бояд дидашаванда» оварда мешаванд, ҷойҳое, ки аз ҳама бештар диққати сайёҳонро ҷалб мекунанд, тарабхонаҳои беҳтарин ва аз ҳама осорхонаҳои беҳтарин метавонанд бошанд. Дар ин фаъолият хонандагон рӯйхати бояд ҷойҳои тамошобоби беҳтарини дидашавандаи шаҳр, вилоят ё деҳаи худро таҳия мекунанд.
1. Пеш аз оғози фаъолият таҳти мафҳуми «must-see» чӣ фаҳмида мешавад. (Сифати «must-see» муайянкунандаи чизҳои аҷоиб ё худ чизҳои шоёни диққат, ки воқеан, бояд дида шаванд, мебошад.)
2. Ҷойҳои тамошобоби Space Needle ва Pike Place Market-ро аз варақаи далелҳо дар барои шаҳри Сиэтл пайдо намуда, онҳоро ҳамчун мисоли ҷойҳои дидашаванда истифода баред. Тасвири онҳоро аз хонандагон пурсон шавед.
Дар давоми хондан: Аз хонандагон хоҳиш кунед, ки матни «Must – See Places in Seattle» (Ҷойҳои шаҳри Сиэтл, ки бояд дид)-ро хонанд. Агар хонандагон матни зикршударо надошта бошанд, тавсифи ҳар як ҷойи «бояд дид»-ро, ки номи онро шумо дар тахтаи синф навиштаед, аз матни «Must –See Places in Seattle» хонед.
Баъд аз хондан:
1. Баъд аз он ки хонандагон хондани (ё гӯш кардани) матнро тамом мекунанд, аз онҳо пурсед, ки аз рӯйхати кадом яке аз он ҷойҳоро, ки бояд дид, барои худ интихоб намуданд. Аз хонандагон пурсед, ки кадом маълумотҳои дар тавсифи макон ҷойдошта дар қалби онҳо хоҳиши дидани онро ба вуҷуд овард.
2. Аз тамоми гурӯҳ пурсон шавед, ки онҳо чӣ тавр метавонанд рӯйхати ҷойҳои томошобоби худро таҳия намоянд. Агар хонандагон дар синф аз шаҳру ноҳияҳои мухталиф бошанд, онҳо метавонанд ба якчанд гурӯҳи хурд тақсим шаванд. Дар гурӯҳҳои хурд рӯйхати беҳтарин ҷойҳои тамошобоби шаҳр ё ноҳия ва ё деҳаи худро таҳия мекунанд. Агар дар синф ҳамаи хонандагон аз як шаҳр, ноҳия ва деҳа бошанд, хонандагонро метавон аз рӯйи мавзуъҳо ба гурӯҳҳои хурд тақсим кард (мисол, як гурӯҳ метавонад дар бораи ҷойҳои тамошобоб нависад, гурӯҳи дигар бошад, дар бораи расму оин, ҳунарҳо, ҷойҳо барои истироҳат ва дилхушӣ, хӯрокворӣ ва нӯшокиҳои минтақа ва ғайра нависад).
3. Вақте ки синф ба гурӯҳҳо тақсим карда мешавад, аз гурӯҳҳо хоҳиш кунед, ки онҳо аз 4 то 6 ҷойи аз ҳама тамошобоби шаҳр, ноҳия ё деҳаи худро интихоб намоянд. Пас аз интихоб бояд ҳар яки онро ба таври хаттӣ тавсиф бахшанд. Барои ҳар як ҷой хонандагон маълумоти зеринро бояд илова кунанд:
а) номи ҷой; б) суроғаи он; в) ду ё се ҷумла метавонад ҷанбаи зерини ҷойро тасвир намояд: чӣ гуна ҷой аст; ташрифоварандагон чӣ корҳоро метавонанд дар он ҷо анҷом диҳанд; чӣ ин ҷойро махсус месозад? (Ба хонандагон хотиррасон кунед, ки ҳар чи бештар маълумоти муфассал ва мушаххас дар тавсифҳои худ ҷиҳати ворид сохтани маълумоти ягона ва шавқовар дар бораи ҷое, ки пиромуни он менависанд, пешниҳод кунанд.)
4. Вақте ки ҳар як гурӯҳ рӯйхати худро ба итмом мерасонад, аз аҳли синф хоҳиш кунед, ки як рӯйхати умумии беҳтарин ҷойҳои дидашавандаро таҳия намоянд. Агар имконият бошад, рӯйхати беҳтарин ҷойҳоеро, ки бояд дид, дар ягон гӯшаи синф гузоред.
Must-See Places in Seattle
1. Pike Place Market
1st Avenue at Pike Street, Seattle, WA 98101
Many people consider Pike Place Market to be the heart of Seattle. The market was originally a place where farmers and fishermen could sell their goods directly to the people of the city. Today, it is a protected historic district that is the number one attraction for many visitors.
2. Space Needle
400 Broad Street, Seattle, WA 98109
Built in 1962 for the World’s Fair, the Space Needle has become a symbol of Seattle that many people recognize. Visitors will enjoy the breathtaking views from the tower’s observation deck and the delicious food of its famous revolving restaurant.
Arts and Entertainment
Seattle’s arts and entertainment scene is one of the liveliest in the country. The Seattle Symphony, the Seattle Opera, and the Pacific Northwest Ballet are all top attractions, as are the city’s numerous art galleries and museums. Seattle has also achieved international recognition for launching rockand-roll artists, such as Jimi Hendrix and Kurt Cobain. For those who believe that «variety is the spice of life, « Seattle hosts a number of cultural festivals each year, including the Seattle International Film Festival, the Bumbershoot Arts Festival, the International Children’s Festival, the Bite of Seattle food festival, and the Northwest Bookfest. Sports fans can also find plenty to do in Seattle. The city is home to several professional teams, including the SuperSonics (basketball), the Seahawks (football), and the Mariners (baseball). For those who like to participate in sports themselves, Seattle’s natural surroundings encourage outdoor activities such as hiking, mountain biking, and sea kayaking.
Қайд кардан ҷоиз аст, ки хонандагон зимни иҷрои фаъолияти дар боло зикршуда малакаву маҳорати хондан, навиштан ва шуниданашонро рушд дода, ҳамзамон, салоҳияти тафаккури интиқодӣ, коммуни-кативӣ, эҷодӣ ва омӯхтани худро ташаккул медиҳанд. Хониш як намуди фаъолияти муоширатӣ мебошад, ки барои мубодилаи шифоҳӣ ва хаттӣ имконият фароҳам меоварад. Аз рӯи дараҷаи истифода, муҳимият ва дастрасияш, он дар системаи фаъолияти муоширатӣ ҷои аввалро ишғол мекунад. Дар замони муосир таълими хонишро дар синфҳои болоӣ метавон бо роҳҳои гуногун ба роҳ монд. Яке аз усулҳое, ки метавон онро дар таълими хониш истифода бурд, усули проблемагузорӣ мебошад. Зери мафҳуми таълими проблемагузорӣ машғулияти дарсие фаҳми-да мешавад, ки он таҳти роҳбарии омӯзгор вазъи фаъолияти мустақилонаи хонанда-гонро пешниҳод мекунад. Барои усули проблемагузории таълим дониш ва усулҳои фаъолият дар шакли тайёр пешкаш гашта, қоидаҳо ва дастурамалҳо пешниҳод наме-гарданд, донишҷӯ тавассути донишҳои тайёр метавонад фикри худро дуруст баён созад. Чунин муносибат самти таҳсилотро барои тарбияи шахсияти эҷодкор ва қоидаҳои инкишофи шахсияти мазкур, равони инсонӣ, аз ҷумла, тафаккур ва шавқу завқ муқаррар менамояд, ки маҳз дар ҳолатҳои проблемавӣ ташаккул меёбанд. Ҳангоми таълими хониш тавассути усули проблемагузорӣ матнро ба сифати асос метавон пешниҳод кард, тавре ки он дар худ мазмун ва пояи лингвистиро фаро мегирад. Бо кадом нақша мо муҳокимаро ҳангоми таълими хониш ташкил менамоем, дар нақшаи зерин нишон дода шудааст:
Лаҳзаи муҳим ҷамъбасти натиҷаҳои проблемаҳо ба шумор меравад. Педагог метавонад усулҳои ҳавасмандкунии хонандагонро истифода кунад: холҳо, карточкаҳои дорои рангҳои гуногун. Дар охири дарс холҳо ҷамъбаст шуда, баҳо гузошта мешавад. Ҳангоми кор бо матнҳо пешниҳод кардани кор дар гурӯҳҳо мувофиқи мақсад мебошад. Барои хонандагон се варианти ҳамон як матн пешниҳод карда мешавад: дар яке аз онҳо қисми матн пешниҳод карда мешавад; дар варианти дуюм калимаҳо партофта шудаанд; дар варианти сеюм ҷумлаҳо намерасанд ва ки бо воситаи истифодабарии калимаҳои баъд аз матн пешниҳодшуда бояд ин ҷумлаҳоро сохт.
Ба матн дигар супоришҳо низ гузошта мешаванд. Ба монанди: сифатҳои матнро ёбед, дар матн муродифҳоро ёбед, ба саволҳои матн ҷавоб диҳед ва ғайра. Чунин намуди санҷиши хонандагон бояд натиҷаеро ба бор орад, ки ҳамаи хонандагони гурӯҳҳо як матни муайянро аз худ кунанд. Дар мавриди ба саволҳои матн ҷавоб додан хонандагон бо ҳам дар муошират мешаванд ва мазмуни матнро боз хубтару амиқтар аз худ месозанд.
Ҳамин тавр, истифодаи усули проблемагузорӣ ҳангоми таълими хониш ҳавасмандии маърифатиро ба омӯзиш зиёд мегардонад, мустақилияти хонандагонро меафзояд, тафаккури мантиқӣ-назариявӣ ва интуитивиро ташаккул медиҳад, ҳамкории эҷодиро байни хонандагон ба вуҷуд меорад ва инчунин, қобилияти хонандагонро барои ба таври мустақилона ҳал кардани вазифаҳои нутқӣ-фикрронӣ ташаккул мебахшад.
